Zašto su važne porodične firme?

Porodične firme predstavljaju najstariji i najčešći oblik privrednih organizacija u svijetu. U mnogim zemljama, porodične firme predstavljaju ogroman procenat ukupnog broja firmi i pružaju ključni doprinos rastu privrede i zapošljavanju radne snage. Tako na primjer, 75% registrovanih kompanija u Velikoj Britaniji su porodične firme dok u Indiji, na Dalekom i Srednjem Istoku taj broj dostiže i 95%.

U Latinskoj Americi čak 60% bruto društvenog proizvoda generišu upravo porodične firme. Stoga su nastanak, rast i održivost ovih firmi od ključnog značaja za uspjeh globalne ekonomije. Porodičnih firmi ima i među malim i među srednjim preduzećima, ali i među velikim konglomeratima i globalnim listiranim kompanijama. Neke od dobro poznatih porodičnih firmi su Fiat Grupa i Benetton u Italiji, L’Oreal, LVMH i Michelin u Francuskoj, Samsung, Hyuindai i LG Grupa u Južnoj Koreji, BMW i Siemens u Njemačkoj itd. I u regionu Jugoistočne Evrope, porodične firme predstavljaju najvitalniji dio ekonomije. Uprkos značaju za ekonomiju koje neosporno imaju, ove firme, za razliku od listiranih kompanija, kao da nisu bile u fokusu ni zakonodavca, ni kreatora ekonomske politike, pa čak ni akademije.

Šta su porodične firme?

Postoji mnogo različitih definicija porodičnih firmi. Uska definicija bi pod porodičnom firmom podrazumjevala samo firmu koja je u cjelini u vlasništvu jedne porodice i kojom upravljaju njeni osnivači i/ili članovi njihovih porodica. Nešto šira definicija bi u porodične ubrojala i firme u kojima porodica osnivača ima kontrolni paket i vodeću ulogu u visokom menadžmentu. Takve firme mogu po svom pravnom obliku mogu biti i otvorena akcionarska društva i/ili porodične holding kompanije. Konačno, najšira definicija pod porodičnim firmama podrazumjeva i firme u kojima je porodica osnivača samo jedan od manjinskih vlasnika, ali bez obzira na to, porodica nastavlja da ima značajan uticaj na kompaniju i taj uticaj nije srazmjeran vlasničkom udjelu porodice u kompaniji. Uprkos brojnim definicijama, pod pojmom „porodična firma“ najčešće se podrazumjeva preduzeće u kojem je većina glasova u rukama porodice pod čijom kontrolom je firma, uključujući osnivača (osnivače) koji namjeravaju da prenesu firmu na svoje potomke.

Da li su porodične firme specifične?

Premda se i porodične firme suočavaju sa velikim brojem izazova koji su vrlo slični izazovima listiranih firmi, one ipak moraju da rješavaju mnoga pitanja koja su specifična za njihov vlasnički status. Veoma je važno priznati da je upravljanje u porodičnim firmama često mnogo kompleksnije nego upravljanje u firmama u kojima porodični odnosi ne utiču na odlučivanje. Drugim riječima, u ovim firmama upravlja se ne samo poslom nego i porodicom.

Nekoliko studija je pokazalo da porodične firme, u prosjeku, nadmašuju po svim poslovnim pokazateljima, firme koje to nisu. Firma Thomson International je napravila jedinstven indeks i za porodične firme i za firme koje nisu u porodičnom vlasništvu u većim evropskim zemljama i pratila ih je u periodu od 10 godina do decembra 2003. godine. U Njemačkoj je indeks porodičnih firmi porastao 206%, dok su akcije firmi koje nisu u porodičnom vlasništvu porasle za samo 47%. U Francuskoj je indeks porodičnih firmi skočio za 203%, dok je indeks firmi koje nisu porodične porastao za samo 76%. Međutim, takođe je činjenica da najveći broj porodičnih firmi ima vrlo kratak životni vijek poslije faze osnivanja i gotovo 95% porodičnih firmi ne nadživi treću generaciju valsništva. Istraživanja pokazuju da 2/3 – 3/4 porodičnih firmi propadnu ili ih osnivač(i) proda(ju) dok su u njihovom vlasništvu

Dalje, istraživanja su pokazala da su investitori su spremni da plate premiju od 3% za firme u kojima je porodica manjinski, ali značajan vlasnik. U isto vrijeme, većinsko vlasništvo porodice na tržištima u razvoju percipira se kao rizično i investitori diskontuju vrijednost takvih firmi za 5-20%.

Jake strane porodičnih firmi

Istraživanja pokazuju da porodične firme u prosjeku imaju posvećenost i dugoročni strateški fokus većinskog vlasnika i menadžmenta kojima prioritet nisu kvartalni rezultati već želja da sačuvaju firmu za naredne generacije. Mnoge porodice su stoga spremne da rade marljivije, da se odriču, da reinvestiraju dobit u firmu da bi joj omogućile napredovanje. Uz to, pošto porodica upravlja firmom, nema principal-agent problema već su interesi većinskog vlasnika i top menadžera ujedinjeni. Druga prednost je kontinuitet znanja. Porodice postavljaju kao prioritet prenos svog akumuliranog znanja, iskustva i vještina na sljedeću generaciju. Mnogi članovi porodice se uključuju u poslovanje od najranije mladosti. Time se obezbjeđuje i posvećenost ali i neophodan prenos znanja. Treća važna prednost porodičnih firmi su pouzdanost i značaj koji porodica pripisuje reputaciji firme. Budući da se ime i reputacija porodične firme povezuje sa njihovim proizvodima i uslugama, one ulažu napore u ciju podizanja kvaliteta svoje proizvodnje i održavanja dobrih odnosa sa svojim poslovnim partnerima i klijentima. Dalje, ove firme imaju tendenciju da se fokusiraju na core business, ali su i fleksibilnije u poslovnim pristupima. Konačno, porodične firme po pravilu imaju jasan identitet u ovom potrošačkom i bezličnom

svijetu. Ljudska dimenzija je po pravilu važan aspekt u porodičnim firmama – zaposleni su često daleko lojalniji, zna se ko radi i za koga radi te je česta pojava da generacije zaposlenih rade za generacije vlasnika.

Slabe strane porodičnih firmi

S druge strane, postoje neke slabosti koje su inherentne porodičnim firmama i koje ih čine teško održivim na dugi rok. Prva je složenost. Porodične firme imaju mnogo kompleksnije upravljačke strukture jer se poslovnoj problematici dodaje nova dizmenzija – porodični odnosi. Drugi značajan problem nastaje zbog pribjegavanja neformalnosti i namjernim nejasnoćama. Obično postoji vrlo mali interes za uspostavljanje jasno definisanih poslovnih praksi i procedura. Problemi koje stvara neformalni pristup povećavaju se sa rastom firme. Treće, nedostatak discipline je ključna mana ove vrste firmi. Mnoge porodične firme ne posvećuju dovoljnu pažnju ključnim strateškim oblastima kao što su: planiranje sukcesije ključnh upravljačkih pozicija, zapošljavanje članova porodice, privlačenje kvalifikovanih menadžera itd. Odlaganje ili ignorisanje takvih važnih strateških odluka moglo bi da dovede do neuspjeha u poslovanju u svakoj porodičnoj firmi. Dalje, u prvoj a ponekad i drugoj generaciji firmom upravlja osnivač i članovi porodice. Veliki izazov u ovoj fazi je privlačenje i zadržavanje kvalitetnog, profesionalnog menadžerskog kadra. Naime, porodične firme moraju da pronađu pravo mjesto u firmi i nasljedicima i profesionalnim menadžerima. Iako je dugoročno planiranje i priprema firme za nasljednike jedan od glavnih izvora snage porodičnih firmi, Perez-Gonzalez u svom istraživanju iz 2001. godine su pokazali da tržište reaguje negativno na imenovanje nasljednika za menadžere. Uopšteno govoreći, u porodičnim firmama postoji specifična generacijska dimenzija koje nema u firmama koje nisu u vlasništvu porodice. Iskustvo je pokazalo da se karakteristični problemi vezuju za različite generacije vlasnika. Sljedeća tabela nastoji da sumarno prikaže generacijsku dimenziju porodičnih firmi i dominantne probleme korporaitvnog upravljanja koji su specifični za određene generacije vlasnika. Napominjemo da sve teže probleme rešava svaka naredna generacija.

Šta može da pruži korporativno upravljanje porodičnoj firmi?

Postoje tri osnovna organizaciona zahtjeva koja moraju da se uzmu u obzir ako porodična firma želi da uspješno riješi izazove koje donosi rast i da ostane održiva. Prvo, porodične firme moraju da nauče da regrutuju i zadrže najbolje ljude za porodični biznis. Drugo, one moraju biti u stanju da razviju kulturu povjeranja i transparentnosti. Konačno, one moraju da definišu logičnu i efikasnu organizacionu strukturu[1]. Korporativno upravljanje može firmi pomoći u rješavanju sva tri ova izazova.

Pored dizajniranja klasične strukture za upravljanje biznisom, porodična firma mora da izgradi i institucije porodičnog upravljanja koje će uspostaviti jasnu strukturu i uvesti disciplinu među članovima porodice, spijrečiti potencijalne sukobe i obezbjediti kontinuitet firme. Drugačije rečeno, dobar dizajn sistema korporativnog upravljanja u porodičnoj firmi treba da obezbjedi takvoj firmi da s jedne strane maksimizira koristi od porodičnog vlasništva, ali i da istovremeno s druge strane riješi osnovne probleme kojima takvo vlasništvo opterećuje biznis. Uopšteno, sistem korporativnog upravljanja u porodičnoj firmi treba da obezbjedi: odgovornost, transparentnost, kontinuitet, efikasnost i pravičan tretman svih vlasnika/investitora (i porodice i ne-porodice). Specifični problemi koje korporativno upravljanje treba da

riješi bi bili: nasljeđivanje, zapošljavanje članova porodice, sistem nagrađivanja menadžera koji su članovi porodice, motivacioni mehanizmi za profesionalce koji nisu članovi porodice, tretman eksternih investitora, formalnosti (one jesu važne!) i uloga porodice u firmi na dugi rok.

Anterfile 1:

„Porodična firma“…

…podrazumjeva preduzeće u kojem je većina glasova u rukama porodice pod čijom kontrolom je firma, uključujući osnivača (osnivače) koji namjeravaju da prenesu firmu na svoje potomke.

Anterfile 2:

U porodičnim firmama se ne upravlja samo poslom, nego i porodicom.

Anterfile 3:

Najveći broj porodičnih firmi ima vrlo kratak životni vijek poslije faze osnivanja i gotovo 95% porodičnih firmi ne nadživi treću generaciju valsništva.

Anterfile 4:

Mnoge porodične firme ne posvećuju dovoljnu pažnju ključnim strateškim oblastima kao što su: planiranje sukcesije ključnh upravljačkih pozicija, zapošljavanje članova porodice, privlačenje kvalifikovanih menadžera itd.

Katarina Đulić, projekt menadžer za korporativno upravljanje u Srbiji i Crnoj Gori Međunarodne finansijske korporacije (IFC-a)